Osmanlı dönemi Bitlis vilayete ve Bitlis’e bağlı kazaların nüfus yapısı hakkında belgeler.
Sultan II. Mahmut döneminin Osmanlı bürokrasisine ve devlet sistemine getirmiş olduğu birçok yenilik, sadece belirli alanlarla sınırlı kalmayıp, tüm Osmanlı memleketlerinde kendini hissettiren bir mahiyet kazanmıştır. Osmanlı’da düzenli ve kendi içinde sistemli olarak ilk defa uygulanan askeri amaçlı nüfus sayımı, defter usulü ve detaylara yer vererek yapılan resmi ilk ve tek sayımdır. Günümüzde halen Bitlis merkez, Hizan, Mutki gibi bölgelerin bu verilerine mufassal anlamda erişim imkânı bulunmamaktadır. Gerek gayr-i müslim gerekse de müslim nüfusun hane hane tek tek sayıldığı bu sayımla ilgili olarak şu an için Bitlis özelinde sadece o dönemde Van vilayetine bağlı bulunan Ahlat ve Adilcevaz’ın nüfus kayıtlarına erişim imkanı bulunmaktadır. Eldeki bu defterler ise sadece bu kazalarda yaşayan Müslüman ahalinin erkek sayısını bizlere veren bilgilerden ibarettir. Bunun yanı sıra bu defterlerde kayıt altına alınan insanların yaşları, fiziki özellikleri varsa vazifeleri ve ata isimleri de defterlerde yer alan diğer bilgileri oluşturmaktadır. Bu defterlerden 1836 yılına ait “Ahlat Kazası Müslim Nüfus Defteri” verilerine göre erkek bazında 1586 kişinin kaza dahilindeki mahalle ve köylerde yaşadığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, Osmanlı’nın zaman zaman ihtiyaç duyarak yaptırmış olduğu sayımlara ait müstakil nüfus verilere de, bölgenin demografik yapısını bizlere vermesi açısından büyük bir önem arz etmektedir.